Deficyt LCHAD jest bardzo rzadką chorobą dziedziczną wynikającą z zaburzeń w przemianach tłuszczów. Związane z nią zagrożenie dla zdrowia pojawia się w dużym stopniu na skutek nagromadzenia toksycznych produktów ich niewłaściwego przekształcania się w organizmie. Dla pacjentów z deficytem LCHAD niebezpieczny jest także brak możliwości korzystania z tłuszczów zgromadzonych w organizmie (w tkance tłuszczowej) i wynikające z tego ryzyko rozwijania się niedoborów glukozy, która stanowi drugie z podstawowych źródeł energii. W artykule prezentujemy podstawowe informacje o przyczynach, objawach i leczeniu tej choroby.
Czym jest deficyt LCHAD?
Deficyt LCHAD (z ang. Long-Chain 3-Hydroxyacyl-CoA Dehydrogenase Deficiency) jest rzadką wrodzoną wadą metaboliczną związaną z niedoborem enzymu nazywanego dehydrogenazą 3-hydroksyacylo-CoA długołańcuchowych kwasów tłuszczowych. Wspomniany enzym bierze udział w rozszczepianiu kwasów tłuszczowych na mniejsze cząsteczki. Jest to niezbędne do przemiany tłuszczów w energię potrzebną do funkcjonowania organizmu, a w szczególności do pracy komórek mięśni szkieletowych, mięśnia sercowego i wątroby.
Proces wykorzystania zgromadzonych tłuszczów do produkcji energii ma znaczenie przede wszystkim w okresie głodzenia lub nieregularnego spożywania posiłków, intensywnego wysiłku fizycznego, czy choroby (np. infekcji). W wymienionych sytuacjach są one uwalniane z tkanki tłuszczowej osoby z LCHAD, jednak niedobór potrzebnego enzymu uniemożliwia użycie ich do pozyskania energii.
Jednocześnie u pacjenta z tą wadą metaboliczną dochodzi do nagromadzenia we krwi uwolnionych długołańcuchowych kwasów tłuszczowych, z których zaczynają powstawać związki nazywane hydroksyacylokarnitynami. Ich kumulacja może prowadzić do uszkodzenia tkanek, przede wszystkim mięśni, serca i wątroby. W przebiegu choroby dochodzi czasami także do niszczenia nerwów oraz małych naczyń krwionośnych.
Niebezpieczny może być również niedobór glukozy, której zapasy wyczerpywane są intensywniej w sytuacji, gdy organizm nie może korzystać ze zgromadzonych tłuszczów jako źródła energii. Skrajne obniżenie stężenia glukozy we krwi prowadzi do zaburzeń pracy mózgu, a czasami także jego uszkodzeń. Mózg jest organem szczególnie wrażliwym na niedobory glukozy, ponieważ ta substancja stanowi jedyne źródło energii do jego pracy. Jednocześnie nie ma zdolności do magazynowania tego związku. Brak lub niewłaściwe leczenie deficytu LCHAD może doprowadzić nawet do zapadnięcia w śpiączkę oraz zgonu związanego z niedostateczną ilością glukozy.
Dziedziczenie deficytu LCHAD
Przyczyną rozwoju schorzenia jest obecność nieprawidłowego wariantu genu warunkującego powstawanie niedoborowego enzymu. Niewłaściwą jego wersję dziedziczy się od rodziców w sposób autosomalny recesywny. Oznacza to, że jeśli u dziecka występuje deficyt LCHAD to zarówno mama, jak i tata są nosicielami wadliwych genów. Zwykle posiadają po jednej prawidłowej i jednej nieprawidłowej kopii tego genu, a wtedy zaburzenia związane z chorobą się u nich nie ujawniają.
Jeśli rodzice są bezobjawowymi nosicielami deficytu LCHAD to ryzyko wystąpienia wady metabolicznej u ich potomstwa wynosi 25% przy każdej z ciąż. Warto podkreślić, że nawet w sytuacji, gdy parze urodził się już wcześniej noworodek z deficytem LCHAD, dla kolejnego poczęcia prawdopodobieństwo będzie takie samo (u drugiego dziecka nie zmniejsza się ryzyko występowania choroby).
Objawy deficytu LCHAD
Do głównych objawów i problemów zdrowotnych związanych z deficytem LCHAD należą:
- Niechęć do spożywania określonych rodzajów żywności lub w ogóle do jedzenia,
- Nudności i wymioty,
- Uczucie zmęczenia i braku energii,
- Apatia,
- Osłabienie napięcia mięśniowego,
- Zaburzenia widzenia, takie jak krótkowzroczność oraz ślepota zmierzchowa (tzw. kurza ślepota), często nasilające się wraz z wiekiem dziecka,
- Ból i osłabienie mięśni,
- Utrata czucia w kończynach górnych i dolnych, związana z uszkodzeniami nerwów,
- Zaburzenia funkcji wątroby,
- Poważne problemy z funkcjonowaniem serca.
Zaburzenia związane z deficytem LCHAD mogą być wywołane przez dłuższy okres bez spożywania żywności, zwiększony wysiłek fizyczny, choroby, np. infekcje wirusowe, wymioty, ekstremalne warunki pogodowe. W szczególności pojawiają się w przypadku braku stosowania dostosowanego do potrzeb postępowania dietetycznego.
Diagnostyka deficytu LCHAD
Deficyt LCHAD rozpoznawany jest na wczesnym etapie życia dzięki przeprowadzanym na oddziałach noworodkowych testom przesiewowym w kierunku kilkudziesięciu różnych wad metabolicznych. Wykrycie nieprawidłowości w badaniu przesiewowym stanowi wskazanie do dalszych testów, które mają za zadanie potwierdzić diagnozę.
Większość dzieci z chorobą rozpoznanie otrzymuje już w pierwszych tygodniach po urodzeniu. Wczesna diagnostyka prowadzona na etapie bezobjawowym ma bardzo duże znaczenie, ponieważ pozwala od razu wdrożyć postępowanie i zapobiegać pojawieniu się powikłań jeszcze w wieku niemowlęcym, włączając w to profilaktykę zaburzeń zagrażających życiu dziecka z deficytem LCHAD.
Postępowanie w deficycie LCHAD
Rozpoznanie deficytu LCHAD stanowi wskazanie do podjęcia interwencji, która opiera się na specjalistycznej diecie, polegającej przede wszystkim na obniżeniu spożycia tłuszczów długołańcuchowych (LCT). Ważnym aspektem jest również zapobieganie przedłużonemu głodzeniu, które powoduje uwalnianie tłuszczów ze zgromadzonej w organizmie tkanki tłuszczowej. Dla większości pacjentów przerwa między posiłkami w ciągu dnia nie powinna wynosić dłużej niż 4 godziny, a w nocy typowo do 6-8 godzin w przypadku niemowląt oraz 10-12 godzin dla starszych dzieci i osób dorosłych.
W sytuacji, gdy nie jest możliwe dostarczenie wystarczającej ilości energii z pożywienia w danym czasie, występuje konieczność zastosowania dożylnych wlewów glukozy w warunkach szpitalnych.
Źródła:
- MedlinePlus (2023) Long-chain 3-hydroxyacyl-CoA dehydrogenase deficiency, National Library of Medicine, dostęp: https://medlineplus.gov/genetics/condition/long-chain-3-hydroxyacyl-coa-dehydrogenase-deficiency/.
- Kowalik A., Sykut-Cegielska J. (2013) Leczenie dietetyczne w deficycie dehydrogenazy 3-hydroksyacylo-CoA długołańcuchowych kwasów tłuszczowych (LCHADD), 12: 1-7, dostęp: https://www.standardy.pl/artykuly/id/609.
- Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej Zaburzenia betaoksydacji kwasów tłuszczowych, czyli dlaczego pacjenci nie mogą jeść tłuszczu, dostęp: https://ncez.pzh.gov.pl/choroba-a-dieta/zaburzenia-betaoksydacji-kwasow-tluszczowych-czyli-dlaczego-pacjenci-nie-moga-jesc-tluszczu/.
- New England Consortium of Metabolic Programs LCHADD. A Guide for Parents of Babies Recently Screened for LCHADD, dostęp: https://www.newenglandconsortium.org/lchadd-1.
