Choroba syropu klonowego (w ang. Maple Syrup Urine Disease, MSUD) jest jedną z wrodzonych wad metabolicznych rozpoznawanych na podstawie badań przesiewowych u dzieci w wieku noworodkowym. Jej nazwa pochodzi od charakterystycznego słodkiego zapachu moczu pacjentów z MSUD, który przypomina syrop klonowy lub palony karmel. Częstość występowania choroby szacuje się na około 1 na 100-200 tysięcy urodzeń. Z poniższego artykułu dowiesz się więcej o przyczynach, dziedziczeniu i objawach MSUD.
Choroba syropu klonowego – definicja
Choroba syropu klonowego jest rzadkim schorzeniem o podłożu genetycznym. Istotę zaburzeń stanowi brak możliwości pełnego metabolizowania (rozkładu) trzech rodzajów aminokwasów (czyli cząsteczek budujących białka) – leucyny, izoleucyny i waliny, określanych czasami ze względu na swoją budowę jako aminokwasy rozgałęzione (z ang. Branched-Chain Amino Acids, BCAA).
Prawidłowy proces metabolizmu tych substancji jest kilkuetapowy. Jedna z faz rozkładu aminokwasów rozgałęzionych wymaga udziału konkretnego kompleksu enzymatycznego. Osoba z chorobą syropu klonowego z powodu obecności mutacji genetycznej nie wytwarza go w wystarczającej ilości. To powoduje, że proces rozkładu leucyny, izoleucyny i waliny jest zatrzymany na środkowym etapie, kiedy powstały z nich produkty pośrednie (nazywane ketokwasami), w nadmiarze mające toksyczny wpływ na organizm.
U osoby z MSUD spożycie produktów zawierających aminokwasy rozgałęzione prowadzi więc do nagromadzenia się w organizmie szkodliwych produktów ich przemiany. Brak wprowadzenia odpowiedniej, rygorystycznej diety ograniczającej źródła BCAA może prowadzić do ciężkich, zagrażających życiu powikłań.
Jednym z głównych, poważnych skutków nadmiaru toksycznych związków w przebiegu choroby syropu klonowego jest uszkodzenie mózgu. W niektórych postaciach schorzenia ma ono charakter ostry – stężenie aminokwasów rozgałęzionych wzrasta gwałtownie i osiąga bardzo wysokie wartości. Może wtedy dochodzić do:
- Apatii u dziecka,
- Zaburzeń koordynacji ruchowej,
- Wystąpienia drgawek,
- Pojawienia się halucynacji,
- Zapadnięcia w śpiączkę,
- Obrzęku mózgu.
Sytuacja, gdy stężenie aminokwasów rozgałęzionych jest umiarkowanie podwyższone przez dłuższy czas, może natomiast prowadzić do rozwoju przewlekłego uszkodzenia mózgu. Do skutków tego stanu zalicza się m.in. zaburzenia rozwoju intelektualnego oraz zaburzenia zachowania.
Choroba syropu klonowego – dziedziczenie
Choroba syropu klonowego rozwija się na skutek przekazania dziecku przez rodziców nieprawidłowych genów warunkujących powstawanie wspomnianego kompleksu enzymatycznego potrzebnego w procesie rozkładu aminokwasów rozgałęzionych.
Sposób dziedziczenia MSUD określamy jako autosomalny recesywny. Zarówno mama, jak i tata muszą być nosicielami. Oznacza to, że każdy z nich posiada jedną kopię prawidłowego genu i jedną kopię genu z mutacją warunkującą chorobę. W takiej sytuacji MSUD u nich nie występuje, ale schorzenie może być przekazane potomstwu (potrzebne są do tego dwie kopie genów zawierających mutację – po jednym od mamy i taty). Ryzyko wystąpienia choroby u potomstwa rodziców, którzy są nosicielami, wynosi 25% przy każdej ciąży.
Choroba syropu klonowego – diagnostyka
Choroba syropu klonowego jest jednym ze schorzeń wykrywanych w ramach badań przesiewowych noworodków w Polsce. Rozpoznaje się ją na podstawie tzw. testów bibułowych. Pobieranie wykorzystywanej do tego badania niewielkiej ilości krwi z pięty malucha odbywa się jeszcze na oddziale noworodkowym, a wynik otrzymywany jest w pierwszych dniach życia dziecka.
Jeśli wynik w teście bibułowym wskazuje na podejrzenie MSUD, wykonuje się dodatkowe badania potwierdzające lub weryfikujące podejrzenie choroby:
- Badania określające stężenie aminokwasów w osoczu,
- Badania oceniające obecność metabolitów w moczu,
- Analizę mutacji (badanie DNA).
Rozpoznanie choroby syropu klonowego na bardzo wczesnym etapie i wprowadzenie odpowiedniego postępowania dietetycznego daje możliwość zapobiegania pojawieniu się ciężkich powikłań w postaci tzw. kryzysu metabolicznego, który rozwija się u dziecka w przypadku braku ograniczeń w diecie. Interwencję w postaci specjalistycznej diety ograniczającej spożycie produktów zawierających białka wdraża się od razu po rozpoznaniu schorzenia.
Źródła:
- Blackburn P. R., Gass J. M., Pinto e Vairo F. P. i wsp. (2017) Maple syrup urine disease: mechanisms and management, The Application of Clinical Genetics,10: 57-66, dostęp: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC5593394/.
- Hassan S. A., Gupta V. (2024) Maple Syrup Urine Disease, National Library of Medicine, StatPearls, dostęp: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK557773/.
- National Health Service (2021) Maple syrup urine disease, dostęp: https://www.nhs.uk/conditions/maple-syrup-urine-disease/.
- Ministerstwo Zdrowia (2022) Program badan przesiewowych noworodków w Rzeczypospolitej Polskiej na lata 2019-2026, dostęp: https://www.gov.pl/web/zdrowie/program-badan-przesiewowych-noworodkow-w-polsce-na-lata-2019-2026.
